Με αυτή την ολιγόλογη ανακοίνωση η πατρινή εφημερίδα "Φορολογούμενος" ανακοίνωσε στις 14 Ιουνίου 1891 την ίδρυση του Παναχαϊκού.

Ιδρυτής ήταν ο Ιωάννης Κρητικός, φοιτητής μαθηματικών και πτυχιούχος της Δημόσιας Σχολής Γυμναστών. Την πρωτοβουλία του Κρητικού δέχτηκαν πολλοί νέοι κι έσπευσαν να εγγραφούν στον Αθλητικό Σύλλογο, που δύο χρόνια μετά την ίδρυσή του είχε περισσότερα από 500 μέλη, (αθλούμενους και συνδρομητές) στην Πάτρα που είχε τότε 35.000 κατοίκους!

Ο Παναχαϊκός Γυμναστικός Σύλλογος, από τα πρώτα του χρόνια, ανέπτυξε έντονη δραστηριότητα. Έδωσε στα μέλη του τις δυνατότητες να ασχοληθούν με τη γυμναστική, με τον κλασικό αθλητισμό, με την κολύμβηση και την κωπηλασία, με την ποδηλασία και τη σκοποβολή. Από αυτόν οργανώθηκαν οι πρώτοι στην Πάτρα αγώνες στίβου, ποδηλασίας, κολύμβησης καθώς και οι πρώτες λεμβοδρομίες. Από αυτόν επίσης διδάχτηκαν οι Πατρινοί να πηγαίνουν εκδρομές και παρακινήθηκαν οι Πατρινοπούλες ν' ασχοληθούν με τη γυμναστική και με την κωπηλασία. Με ελάχιστα μέσα κατόρθωνε να παρουσιάζει τέτοια δράση, ώστε να προκαλεί το ζήλο και την άμιλλα πολλών άλλων, οι οποίοι ίδρυσαν και νέα σωματεία όπως Ποδηλατικό Σύλλογο, Σκοπευτικό όμιλο, εκδρομικό όμιλο και γενικά να συμβάλλει στην Πρόοδο της Πάτρας.

Δεν απέβλεπε όμως ο Παναχαϊκός μόνο στη σωματική εξάσκηση της Πατραϊκής νεολαίας. Επιδίωξε να συντελέσει και στην πνευματική ανάπτυξή της. Για το σκοπό αυτό ίδρυσε βιβλιοθήκη, φροντιστήριο ξένων γλωσσών, εσπερινή εμπορική σχολή και σχολείο μουσικής. Από μαθητές του σχολείου αυτού συγκρότησε μπάντα όταν ήταν αισθητή στην Πάτρα η έλλειψη Φιλαρμονικής άξιας του ονόματος. Η επιτυχία όλων των σκοπών που έθετε ο Παναχαϊκός εντυπωσίαζε την Πατραϊκή κοινωνία, γιατί μέχρι τότε όλες οι καλές προθέσεις και οι φιλόδοξες προσπάθειες ναυαγούσαν στον ωκεανό της αδιαφορίας που έδειχνε η μεγάλη πλειονότητα του λαού.

Με την συνδρομή των μελών του, το 1895 δημιούργησε το γυμναστήριό του στη συμβολή των οδών Παναχαϊκού και Γεωργίου Ολυμπίου. Ίδρυσε αθλητικούς συλλόγους σε γειτονικές πόλεις. Πρώτος πρόεδρος ο Γεώργιος Τζίνης, τον διαδέχτηκε ο Χρήστος Κορύλλος, ο οποίος και τον μετέτρεψε από απλό αθλητικό σύλλογο σε πολιτιστικό παράγοντα, όχι μόνο της Πάτρας.

Στις 20 Νοεμβρίου 1894, μέλη του Παναχαϊκού που διαφώνησαν και έφυγαν από τον Σύλλογο δημιούργησαν την Γυμναστική Εταιρεία Πατρών. Νοίκιασαν για γυμναστήριο χώρο στο άνω μέρος των Υψηλών Αλωνίων και αργότερα αγόρασαν χώρο Σμύρνης και Σολωμού, όπου σήμερα βρίσκονται τα Δημοτικά Σχολεία Αγίας Βαρβάρας.

Και οι δύο ομάδες ανέδειξαν πολλούς αθλητές υψηλού επιπέδου όπως τους Νικόλαο Ανδριακόπουλο, ολυμπιονίκη το 1896 στην αναρρίχηση επί κάλω, Αντώνιο Πεπανό, δεύτερο στην κολύμβηση 500μ. στην ίδια Ολυμπιάδα, Λουΐ Ζούτερ με τρία Ολυμπιακά μετάλλια το 1896, Στέφανο Χριστόπουλο στην πάλη, Αριστόβουλο Πετμεζά στη Γυμναστική, Δημήτρη Χριστόπουλο, Ανδρέα Παπαϊωάννου, Δημήτρη Τόφαλο, Ολυμπιονίκη στην άρση βαρών το 1906, επί 14 έτη παγκόσμιο ρέκορντμαν και θρύλο του ελληνικού αθλητισμού, Ανδ. Τσολιά, Θεμ. Διακίδη, Βλ. Ανδρικόπουλο, Τουρνά και πάρα πολλούς άλλους.

Στις 18 Ιανουαρίου 1899 έγινε ο πρώτος αγώνας ποδοσφαίρου μεταξύ της Παναχαϊκού Γυμναστικού Συλλόγου και Άγγλων ναυτών από το πλοίο Boxier που κατέφθασε στο λιμάνι της Πάτρας. Ο αγώνας ήταν ο πρώτος που έγινε στην Πάτρα και την ομάδα του Παναχαϊκού αποτελούσαν αθλητές του στίβου, καθώς δεν υπήρχε τότε ξεχωριστό τμήμα ποδοσφαίρου στην ομάδα. ο αγώνας έληξε 4-2 υπέρ του Παναχαϊκού. Αργότερα και η Γ.Ε.Π. δημιούργησε τμήμα Ποδοσφαίρου και άρχισαν και οι αγώνες μεταξύ των πατρινών ομάδων το 1902.

Ο Παναχαϊκός και η Γυμναστική Εταιρεία, 29 χρόνια μετά τη διάσπαση, αποφάσισαν να συνενωθούν τον Φεβρουάριο του 1923 στην Παναχαϊκή Γυμναστική Ένωση. Η Παναχαϊκή από την ίδρυσή της συνέχισε την παράδοση όπως με τους παλαιστές Άρη Δημόπουλο, Γ. Μπούμπα, Ευσταθ. Χατζή, Αδελφ. Αθανασόπουλου, Παν. Αραβαντινό, Κ. Οικονόμου, Τάσο Τηλιγάδη και τον Γ. Ζήβα ο οποίος πρώτος κατέρριψε το πανελλήνιο ρεκόρ δισκοβολίας το 1929.

Ανέδειξε και πολλούς ποδοσφαιριστές: Δομήνικος Βετούλης, Γιάννης Μπελιές, Παμίνος, Ρούσος, Χατζόπουλος, Σπηλιωτόπουλος, Φιλίππου, Πρελορέντζος, Πουρνατζής, Ανδρέας Λούης, Σαμιωτάκης, Καρούσος, Παντελής Γκίκας, αδελφοί Τουλιάτου, Πολίτης, Καταπόδης, Παναγιωτόπουλος, Δαράβαλης, Οπλοποιός, Τσεκίνος, Καμινάρης, Παπαηλίας, Καπάτος, Σέμπος, Κατσάνος, Κωστόπουλος, Συριόπουλος.

Με την δημιουργία της λόγω πληθώρας αθλητών πολλοί έφυγαν και δημιούργησαν άλλες ομάδες όπως τον Ολυμπιακό Πατρών, Λευκό Αστέρα, Νίκη κλπ. Σχεδόν όλα τα σωματεία που ιδρύθηκαν προ του Β Παγκοσμίου πολέμου στην Πάτρα προέρχονται από την Παναχαϊκή.

Χρησιμοποιούσε το γήπεδο ποδοσφαίρου Τασσοπούλου, Κορίνθου και Ελευθ. Βενιζέλου.

Η Π.Γ.Ε. πούλησε το 1934 το ένα από τα δύο γυμναστήριά της (Αγ. Βαρβάρα) και με τα χρήματα αγόρασε έκταση 32 στρεμμάτων (Άγ. Αλέξιο) την οποία μετέτρεψε σε ένα ωραίο στάδιο το οποίο ήταν το μεγαλύτερο στην Ελλάδα για πολλά χρόνια. Το 1955 κατασκεύασε κερκίδες αφού πώλησε και το Γυμναστήριο πίσω από τα Ψηλαλώνια. Χόρτο τοποθετήθηκε το 1973. Κλειστό Γυμναστήριο κατασκεύασε το 1984.

Η Παναχαϊκή δημιούργησε κατά καιρούς τμήματα Κλασικού αθλητισμού, Άρσης Βαρών, Πυγμαχίας, Βόλλεϊ, Μπάσκετ, Ποδηλασίας, Επιτραπέζιας Αντισφαίρισης, Πάλης Ελληνορωμαϊκής και Ελευθέρας, Χάντμπολ κλπ με σημαντικές επιτυχίες. Μερικοί από τους αθλητές: Λουκάς Αδαμόπουλος, Φάνης Τσιμιγκάτος, Αλέκος Λουμπαρδέας, Ευάγγελος Μαυρόπουλος, Βασίλης Λάβδας, Γιώργος Παναγιωτόπουλος κλπ.